Sieraków Historia Nieznana: Lekarz – bohater dwóch powstań - Jawiński Ryszard

Wielu z nich to postacie nieomal sztandarowe. Potomkowie wielu z nich żyją wśród nas. Rodziny innych często od dziesięcioleci nie mają już nic wspólnego z naszą okolicą. Jednak zapisy w metrykach pozostały. To Nasi bohaterowie. Wielcy sierakowianie i międzychodzianie. Obywatele Kwilcza, Chrzypska Wielkiego i dziesiątek innych, czasami już nawet z nazwy zapomnianych wsi w naszym powiecie. Nasi ziomkowie. Między nimi lekarz, który niósł pomoc pierwszym ofiarom Powstania Wielkopolskiego i bohater podziemnej walki z czasów II wojny poległy w Powstaniu Warszawskim. Cześć jego pamięci.

Urodził się 30 XI 1891 r. w Sierakowie. Był synem urzędnika pocztowego Adolfa Jawińskiego (niekiedy podawane jest także imię Ferdynand, zm. 1939) i Katarzyny. Od 1902 uczęszczał do szkół średnich w Poznaniu, gdzie w Gimnazjum Marii Magdaleny otrzymał świadectwo dojrzałości. W latach 1912-1914 studiował medycynę w Lipsku. W okresie studiów należał do tajnej organizacji młodzieży akademickiej „Grupa Narodowa”. Pod kierownictwem byłego instruktora wyszkolenia wojskowego, następnie płk. Leona Strehla, (późniejszego szefa sanitarnego DOK VIII w Poznaniu), odbywał ćwiczenia bojowe. Udzielał także lekcji języka polskiego i historii Polakom mieszkającym w Lipsku. Od 28 VIII 1914 służył w wojsku niemieckim aż do końca wojny. Cały ten czas był na froncie zachodnim. W październiku 1918 nie powrócił po urlopie do swej jednostki frontowej. Wstąpił 17 XI 1918 r. do Polskiej Organizacji Wojskowej i zaangażował się w pracę niepodległościową. W szeregach powstańczych znalazł się już pierwszego dnia walk. Początkowo był jedynym lekarzem wojskowym. To on 27 XII 1918 r. pod ogniem niemieckich karabinów maszynowych, strzelających z balkonu I piętra kawiarni „Esplanade”, udzielał pierwszej pomocy lekarskiej pierwszym ofiarom powstania - sześciu rannym powstańcom, wśród nich był Franciszek Ratajczak – pierwsza ofiara śmiertelna walk powstańczych w Poznaniu. W organizującej się służbie sanitarnej powstania otrzymał przydział do Szpitala Fortecznego nr 18 w Poznaniu. Od 16 III 1919 do 5 IV 1920 był na froncie w składzie III baonu 3 Pułku Strzelców Wielkopolskich. Przez 3 miesiące kontynuował studia na Uniwersytecie Lwowskim. Walczył w wojnie polsko – bolszewickiej. Od 5 VII 1920 do 29 IX 1920 (nadal na froncie) służył w Szpitalu Polowym nr 702, następnie w 58 Pułku Piechoty. W jednostkach frontowych pozostawał do 15 III 1921. Następnie otrzymał kolejno przydziały do Kompanii Zapasowej Sanitarnej Nr 7 (do 15 III 1921), później do 14. Pułku Artylerii Ciężkiej (do 20 V 1921) a następnie do Okręgowego Szpitala w Ostrowie Wielkopolskim (do 28 VI 1921). W związku z walkami Powstania Śląskiego został oddelegowany do Obozu Górnoślązaków w Jarocinie (do 27 VII 1921). Kolejnym przydziałem był 14. Dywizjon Artylerii Ciężkiej (do 14 XII 1921). Od 15 XII 1921, został odkomenderowany z 58. Pułku Piechoty gdzie pełnił służbę jako podlekarz. Szybko awansował. W 1923 roku służy już w randze kapitana. Jednocześnie kontynuował studia lekarskie na Uniwersytecie Poznańskim do 1 VII 1925, a 31 III 1927 uzyskał dyplom doktora wszech nauk lekarskich. Prawo praktyki lekarskiej nr 790 otrzymał w Urzędzie Wojewódzkim w Poznaniu (19 I 1928). Od lipca 1925 miał kolejno przydział do 17. Pułku Artylerii Polowej, do Szpitala Rejonowego w Gnieźnie i do 7 Szpitala Okręgowego w Poznaniu (do 25 IV 1927). Po dyplomie został skierowany do 55. Pułku Piechoty, a 18 X 1927 przeniesiony do 69. Pułku Piechoty. W jego opinii z 1927 wpisano: Charakter stały, wyrobiony, wysokie poczucie honoru i godności własnej. Obowiązkowy, pilny i szczery. Lojalny, zdyscyplinowany i taktowny. Bardzo dbały o żołnierzy. Fizycznie bardzo dobrze rozwinięty, wytrzymały. Bardzo inteligentny i sprytny. Bardzo dobry organizator Bardzo dobrze kieruje podwładnymi. Bardzo duża inicjatywa, energiczny, stanowczy i pewny siebie. Wychowawca i wykładowca bardzo dobry.

Ogromne niedostatki wykwalifikowanych lekarzy powodowały, że często pracowali oni w wielu miejscach. Był lekarzem więziennym w Gnieźnie i we Wrześni, gdzie był również kierownikiem Poradni Przeciwgruźliczej i Przeciwjagliczej oraz kierownikiem Ośrodka Zdrowia. Przyjmował także w Garnizonowej Izbie Chorych w Gnieźnie. Bardzo angażował się w profilaktykę zdrowotną. Był między innymi przewodniczącym komitetu organizacyjnego tygodnia przeciwgruźliczego w Gnieźnie w 1929 roku. Mieszkał wówczas w Gnieźnie przy ul. Św. Jana 9. W 1931 awansował do stopnia majora. Pod koniec tego roku przeprowadził się do Wrześni i zamieszkał przy ul. Poznańskiej 4, gdzie prowadził również praktykę prywatną. Wspierał rozwój lokalnego sportu jako lekarz na zawodach sportowych. Z przekonań politycznych silnie pro piłsudczykowski. Zasiadał na przykład w komitecie obchodów imienin marszałka (1934). Zaangażowanie w sprawy edukacji pro zdrowotnej zaowocowało wybraniem go w 1934 w skład Zarządu Powiatowego Polskiego Czerwonego Krzyża we Wrześni. Dwa lata (1936) później został wybrany wice prezesem zarządu oddziału powiatowego PCK. Był także miłośnikiem gór często odwiedzającym Zakopane. Znał języki niemiecki, francuski i łacinę. Od 1936 wykazywany jako lekarz ogólny we Wrześni. Przed wybuchem II wojny światowej zajmował stanowisko starszego lekarza w 68. Pułku Piechoty podporządkowanym operacyjnie 17. Dywizji Piechoty (Wielkopolskiej). W kampanii wrześniowej był szefem sanitarnym dywizji. Uczestniczył w odwrocie na szlaku wiodącym z Wielkopolski nad Bzurę. W nocy z 8 na 9 września oddziały pułku doszły bez większych strat w rejon zgrupowania gen. Kutrzeby. Po południu pułk wszedł do walki wraz z innymi jednostkami Armii „Poznań” w rejonie Łęczyca – Piątek. Uderzenie gen. Kutrzeby na lewe skrzydło nacierającej armii niemieckiej kompletnie ją zaskoczyło i odrzuciło nieprzyjaciela. Wieczorem pułk zajął wyznaczoną mu jako kierunek natarcia Górę św. Małgorzaty. 10 września pułk kontynuował pościg za nieprzyjacielem. Z marszu zajął Małachowice. 11 września poniósł znaczne straty w wyniku ponawiających się kontruderzeń niemieckich. W nocy z 12 na 13 września na rozkaz gen. Kutrzeby pułk przerwał natarcie i rozpoczął odejście na północny brzeg Bzury, a stamtąd – w ogólnym kierunku operacyjnym na Warszawę. W dniach 17 i 18 września pułk dostał się w okrążenie w rejonie Puszczy Kampinoskiej i poniósł ciężkie straty, głównie od ognia artyleryjskiego i zmasowanych nalotów. Dywizja przestała istnieć jako zwarta jednostka. 23 września ocalałe przebiły się do Warszawy i zostały włączone do broniących się tam jednostek. Poznaniacy bronili stolicy aż do jej kapitulacji 28 września 1939. W ich szeregach niezmordowany lekarz rodem z Sierakowa. Już następnego dnia po kapitulacji (29 IX 1939 r.) podjął pracę na I Oddziale Chirurgicznym Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie. W pracy z pewnością pomagała mu znakomita znajomość języka niemieckiego (znał także francuski i łacinę). Obcy w Warszawie otrzymał od Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej pomoc na osiedlenie się i praktykę w Warszawie (14 IV 1940 r.). Został kierownikiem Izby Przyjęć Szpitala Ujazdowskiego. 13 IX 1940 wypełnił ankietę Izby Lekarskiej. W marcu 1944 był lekarzem fabrycznym i lekarzem zaufania w Zakładach Philipsa przy ul. Karolkowej 32/44. W tym czasie mieszkał przy ul. Rakowieckiej 5. Jego aktywność w ruchu oporu jest nieznana. Wiadomo, że uczestniczył w Powstaniu Warszawskim – jednak brak informacji na temat jego przydziału. Leczył i opatrywał rannych w dzielnicy Śródmieście Południe. Zginął na ul. Jaworzyńskiej 11. Według innej wersji poległ 30 IX 1944 r. przy ul. Polnej 36 w nieznanych okolicznościach. Został pochowany we wspólnej mogile. Po ekshumacji jego szczątki pochowano na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

W 1928 roku ożenił się z Ewą Marią Bracką (ur. 12 VIII 1899). Małżonkowie nie mieli dzieci.

Odznaczenia: Krzyż Polskiej Organizacji Wojskowej (23 X 1919); Krzyż Walecznych (nr 3379/V), Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921 (nr 17/ /28), Medal Dziesięciolecia Odrodzenia Polski (nr 22/28), brązowy Medal za Długoletnią Służbę (nr 99/38), Wielkopolski Krzyż Powstańczy (pośmiertnie URP nr 12.31-0.1063 z dnia 31 XII 1958). Jego wniosek o nadanie Medalu Niepodległości odrzucono 12 VI 1935 r.

Źródła: Basiński J., Organizacja i znaczenie służby sanitarno-medycznej w przebiegu powstania wielkopolskiego i organizacja Wojska Wielkopolskiego 1918-1919, Koszalin 2010; Tygodnik Urzędowy Naczelnej Rady Ludowej 1919, nr 1-10; "Tygodnik Urzędowy" 1919, nr 1-72; Rocznik Oficerski 1924, s. 1078, 1109; Rocznik Oficerski 1923, s. 313, 1185; 1226; Dziennik Personalny R.3, nr 10 (30 kwietnia 1922), s. 18; Dziennik Personalny R.5, nr 83 (24 sierpnia 1924), s. 3; Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa 1922. s. 324, 447; Lista starszeństwa oficerów zawodowych Korpusu Sanitarnego. Warszawa 1930. s. 21; Lista starszeństwa oficerów zawodowych korpusu sanitarnego. Warszawa 1927; s. 18; Dziennik Personalny R.11, nr 16 (3 grudnia 1930), s. 5;
Ku Chwale Ojczyzny : gazeta dla żołnierzy Wojsk Polskich R. 1, nr 27 (29 października 1919), s. 14; Kurjer Poznański R.24 , nr 540 (21 listopada 1929), s. 7; Kurjer Poznański R.27, nr 217 (13 maja 1932), s. 7; Nowiny Lekarskie. 1928 R.40 nr15, s. 25; Orędownik Wrzesiński 1931.12.22 R.13 Nr149, s. 3; Orędownik Wrzesiński 1933.12.28 R.15 Nr150, s. 2; Orędownik Wrzesiński 1934.03.15 R.16 Nr31, s. 1; Orędownik Wrzesiński 1936.04.28 R.18 Nr48, s. 3; Muzeum Powstania Warszawskiego, Archiwum Państwowe m. st. Warszawy - listy ekshumowanych; Gliński Jan Bohdan, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar drugiej wojny światowej t. 3, Wrocław, 2003; Włodzimierz Witczak, Wrześniowe drogi 702. Szpitala Polowego 17. Dywizji Piechoty Armii "Poznań" we wspomnieniach farmaceuty i lekarza, Acta Medicorum Polonorum 1, 2011, s. 127-128;